یادی از «پدر حقوق ایران» و «سرباز عدالت»

یادی از «پدر حقوق ایران» و «سرباز عدالت»

                                                                                             رضا زرعی

                                                                                               وکیل پایه 1 دادگستری- اردبیل

به نام آن که دور فلک را به راه عدل نهاد

                                                    عجب  آن  دلبر  زیبا  کجا  شد؟               عجب آن سرو  خوش بالا کجا شد؟

                                                    میان ما چو  شمعی  نور  می داد                کجا شد ای عجب! بی ما کجا شد؟

                                                    دلم چون برگ می لرزد همه روز               که دلبر ، نیم شب ، تنها کجا شد؟...        

      دکتر امیر ناصر کاتوزیان در دوم اردیبهشت ۱۳۱۰ در تهران ، محله « دردار » در خانواده‌ای که همگی عالمان دین و فرهنگ بودند ، قدم به عرصۀ خاکیان نهادو  روز سه شنبه 11 شهریور 1393 بعد از عمری تلاش ، دار فانی را وداع گفت و روز پنج شنبه 13 شهریور طی تشییع جنازۀ باشکوهی که از محوطۀ دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران شروع شد ، در قطعۀ نام آوران بهشت زهرا به خاک سپرده شد . با نگاهی به نظرات ، آرزوها و احساسات خاص آن بزرگمرد ، یاد او را گرامی بداریم و پیروی راه او را تمرین کنیم.

      سفرهای علمی اش به فرانسه و آمریکا و انگلیس ، علاوه بر گسترش بینش حقوقی و اجتماعی ، زبان فرانسه و بخصوص انگلیسی استاد را برایتسلط بر متون نظام های حقوقی کشورهای اروپایی و آمریکا و باروری حقوق معاصر ایران مؤثر و توانمند ساخت ؛ تا آنجا که توانست مقالۀ mager contract را با همکاری یکی از دوستان آمریکایی اش بنویسد. علاقۀ وافر استاد به فقه ، انگیزۀ دیگری برای یادگیری زبان عربی بود تا در سیر مطالعاتی خود از کتاب های تخصصی و مرجع فقهی و فرهنگ عربی موفق شود. کاتوزیان در آثار خود به تلفیقی جدید از فقه و حقوق روز جهان دست زده و زبان و ادبیات متعهد فارسی را با نوشتاری سهل و ممتنع رواج داده است .

     شوق آموختن و سخت کوشی کاتوزیان در احقاق حق مظلومان ، قدرت استنباط ، تسلط بر فقه و حقوق فرانسه و سیستم حقوقی کامن لو ، از یک طرف ، و پیشینۀ قضاوت ، مطالعۀ بسیار ، نو بودن اطلاعات و ارتباطات استاد با اقشار مختلف کشور ، بخصوص دانشگاهیان ، قضات و وکلا ، از طرف دیگر او را پیشگام اندیشه های اجتماعی و حقوقی در زمان معاصر کرده است .

     احراز رتبۀ اول دانشجویی زمان تحصیل و نیز قرار گرفتن در مجموعۀ اولین فارغ التحصیلان دکترای دانشکدۀ حقوق تهران در قبل از انقلاب و کسب ریاست همین دانشکده ، آن هم با رأی مستقیم صنفی (استادان و دانشجویان) در کنار افتخار نوشتن متن اصلی پیش نویس قانون اساسی ، در بعد از انقلاب ، کافی بود تا کاتوزیان را در تاریخ آموزشی و تحولات مدنی ایران ماندگار کند ؛ تا چه رسد به محتوای 46 اثر حقوقی و اجتماعی ، که همگی در مسیر تزریق روح عدالت در حقوق اجتماعی و مدنی ایران که همگی استاد را برای کسب القاب «پدر حقوق ایران» و «سرباز عدالت» استاد از هر کس دیگر شایسته تر کرده است ؛ هر چند خودش این دومی را بیشتر می پسندید . «وصیت در حقوق مدنی ایران » نخستین کتاب اوست که به عنوان رسالۀ دکترایش ارائه و در مهرماه 1339 با تقریظ آیت اله محمد سنگلجی ، استاد فقه اسلامی منتشر شد تا مرحوم دکتر موسی عمید در نوازش او بگوید :« تو نوبرانۀ ما هستی». در همین تقریظ ، آیت اله سنگلجی به زبان عربی احراز جنبه هایی از مراتب اجتهاد و استنباط او را اینگونه گواهی داده است :« ... و کان کتابه هذا حاکیا و امارت من بلوغ جنابه مرتبت من مراتب الاجتهاد و الاستنباط ...»

     با اعتقاد به اینکه آثار استاد ، با شیوه های نو و تحلیلی مرجع پر بار برای اهل فن و تحقیق ، اعم از قضات ، وکلا ، استادان دانشگاه و هر محقق و نویسنده به شمار می آیدین سؤال پیش می آید که رمز اصلی موفقیت در نگارش این آثار از لحاظ ماهیتی و محتوایی چه بوده است؟ ما در حد توان ، با مراجعه به بعضی از آثار و سخنرانی ها و مصاحبه های استاد و منابع مربوط دیگر جواب را تدارک دیده ایم . امید است که این توجه و دقت در راه و نوشته های استاد مورد پسند واقع شود و همچنان با قدرت و قوت و بنیۀ قوی تری تداوم یابد .

                        دل من پر سخن است ار چه دهان بر بستم           تا بگوید سخنی کوست ز ما خوش گو                                                             

برای دانلود متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.